สวนสวยกินได้

ผู้แต่ง พรพิมล เรืองศิริ

นายกมล สมเพ็ง

บากเรือ จ.ยโสธร

หนังสือสวนสวยกินได้ รวบรวมรายละเอียดตั้งแต่ชนิดของพืชผักสวนครัวที่ควรมีประจำบ้าน วิธีการขั้นตอนการเพาะปลูก การนำพืชผักมาใช้และแหล่งในการหาเมล็ดพันธุ์มาปลูก

ได้มีประโยชน์มากทั้งต่อสุขภาพ และชีวิตความเป็นอยู่ของคนเราเป็นการนำสิ่งที่เคยใกล้ตัว ซึ่งปัจจุบันเป็นสิ่งที่ไกลตัว ต้องได้มาจากการซื้อหาและพืชผักที่เราซื้อมาจากตลาดนั้น บางครั้งเราก็เชื่อไม่ได้ว่าปลอดภัยจากสารแปลกปลอมหรือไม่ แต่ถ้าเราออกแรงเพียงเล็กน้อยอย่างสม่ำเสมอ เราก็สามารถมีพืชผักสวนครัวที่จำเป็นไว้ใช้ประจำในครัวเรือนของตนเอง โดยไม่ต้องซื้อหาและเสียเวลา นอกจากนี้ยังกล่าวถึงพืชผักสวนครัวที่จำเป็นและยังมีพืชผักที่ขึ้นง่ายตามฤดูกาล และพืชผักพื้นเมืองอีกหลายชนิด ซึ่งบางอย่างได้เลือนหายไปจากครัวไทย หรือเด็กรุ่นใหม่อาจจะไม่เคยได้พบเห็นและทราบเรื่องราวมาก่อนเลย พืชผักเหล่านี้ได้รับความสนใจและอาจจะสูญหายไปในที่สุดและยังเป็นการทบทวนความจำของผู้ใหญ่ ให้ระลึกถึงพืชผักพื้นบ้านที่ใช้ในการปรุงอาหารเฉพาะจากภาคต่างๆ ทั้งยังเป็นการทำให้เยาวชนได้เรียนรู้เพิ่มเติม อันตรายจากสารแปลกปลอมนั้นได้ทำให้เราเจ็บป่วยด้วยโรคต่างๆ ทั้งที่เราคุ้นเคยและทราบกันดีอยู่แล้ว เช่น มะเร็งในส่วนต่างๆของร่างกาย และเพิ่งจะทราบภายหลังว่านี่ก็คือโรคที่เกิดจากการบริโภคสิ่งแปลกปลอมที่ติดมากับอาหาร เช่น โรคภูมิต้านทานและโรคเสื่อมต่างๆ เป็นต้น ดังนั้นการใส่ใจที่จะแสวงหาความรู้เรื่องราวต่างๆ เหล่านี้ จึงเป็นหนทางที่ดีที่สุดขั้นต้นในการป้องกันและดูแลรักษาตัวเอง การแนะนำเรื่องการเพาะปลูกได้นำวิธีเพาะปลูกแนวที่พึ่งพิงธรรมชาติ และเข้าใจธรรมชาติให้มากที่สุด ซึ่งเป็นการทำให้คนเราได้เข้าใจชีวิตในการเกิด การดำรงชีวิตอยู่ ต้องมีอุปสรรคผ่านเข้ามามากมาย เหมือนพืชที่ต้องการปัจจัยที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตต้องการบำรุงรักษาและมีแมลงที่เป็นศัตรูพืชเข้ามารบกวน ก็ต้องมีวิธีการป้องกันและกำจัดแมลง ใช้วัสดุจากธรรมชาติ วงจรชีวิตมนุษย์ต้องมีการต่อสู้เช่นเดียวกับต้นไม้ ธรรมชาติจึงเป็นครูที่ยิ่งใหญ่ของมนุษย์ ทุกคนสามารถเข้าห้องเรียนธรรมชาติได้โดยง่ายๆ ด้วยการลงมือปลูกพืชผักสวนครัวแล้วหมั่นสังเกตเรียนรู้การดำรงชีวิต

พืชผักในครัวไทย

คนไทยนิยมปลูกต้นไม้เพื่อบริโภคผล ดอก ใบ ต้น ราก ตามชนิดของพืชพันธุ์ไว้ในสวนครัวขนาดเล็กประจำบ้านที่ให้ผลผลิตพอรับประทานในครัวเรือน นิยมปลูกพืชที่เป็นเครื่องปรุงในการต้ม ยำ ทำแกง โดยเฉพาะน้ำพริกแกงต่างๆที่ใช้เป็นประจำทุกวัน ถ้าผลผลิตพืชสวนครัวเหลือจากการจากการรับประทานในครอบครัว ก็นำไปแบ่งปัน แจกจ่ายให้กับญาติสนิทมิตรสหาย การทำสวนครัวที่นิยมปฏิบัติสืบทอดกันมา คือ ยกแปลงสี่เหลี่ยมพื้นผ้า แล้วปลูกพืชผักต่างๆปะปนกันไม่คำนึงถึงความสวยงาม มักซ่อนแปลงสวนครัวไว้หลังบ้าน หรือซอกใดซอกหนึ่งให้ลับตาคนจากคนภายนอก

การแบ่งพืชสวนครัวตามลำดับประโยชน์ในการบริโภค

1.พืชผักสวนครัวประจำบ้านที่ใช้ในการต้ม ยำ ทำแกง สามารถปลูกได้ง่าย เช่น ตะไคร้ กระชาย พริกขี้หนู พริกชี้ฟ้า กะเพรา โหระพา แมงลัก สะระเหน่ ผักชีฝรั่ง มะกรูด มะนาว ขิง ข่า ขมิ้น มะเขือพวง เป็นต้น

2.พืชที่ขึ้นง่ายตามธรรมชาติ เหมาะกับการปลูกในบ้านชานเมืองหรือชนบทและบางชนิดจะต้องใช้พื้นที่กว้าง เช่นตำลึง มะระขี้นก บวบ ชะอม มะละกอ แค สะเดา กล้วย ไผ่ที่ให้หน่อไม้ ยอ ขี้เหล็ก เป็นต้น

3.พืชผักที่ใช้ประกอบการปรุงอาหารพื้นบ้านในภูมิภาคต่างๆ ภาคเหนือ อีสาน ใต้ เช่น ผักแว่น ผักเบี้ย ผักแพว ผักหวาน ผักกูด ถั่วแปบ เล็บครุฑ ดอกขจร ผักชีล้อม ผักชีลาว ย่านาง ผักติ้ว กระโดนบก เป็นต้น

ปัจจัยสำคัญในการเพาะปลูก

ดิน ประกอบด้วยแร่ธาตุต่าง ๆ ที่พืชต้องการแล้ว จะต้องมีลักษณะร่วนซุย เพื่อถ่ายเทอากาศได้ดี ยกเว้นแต่พืชบางชนิดที่ชอบความชื้นแฉะ สัดส่วนที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโตของพืชประกอบด้วย แร่ธาตุ 45 % อินทรีย์วัตถุ 5% น้ำ 25% อากาศ 25%

น้ำ น้ำที่เกี่ยวกับพืชนั้น เราต้องรักษาความชุ่มชื้นในดินและอากาศ เพราะมีประโยชน์ต่อพืชโดยตรง ความชื้นในดินต้องมีเพรียงพอที่จะละลายแร่ธาตุที่เป็นอาหารของพืช

อากาศ อากาศที่พืชนำไปใช้ได้แก่ ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ที่ดูดเข้าทางใบ ก๊าซออกซิเจนที่พืชหายใจเข้าไปเพื่อให้กลูโคสสลายตัว

อุณหภูมิ อุณหภูมิสามารถปรับตัวให้เจริญเติบโตได้ดีจะอยูในระหว่าง 15 – 40 องศาเซนเซียส

แสงสว่าง แสงสว่างมีผลต่อการเจริญเติบโตของพืช พืชต้องการแสงเพื่อสร้างอาหารและแสงสว่างต้องมีความเพรียงพอต่อความต้องการของพืชในแต่ละชนิด

ปุ๋ย ปุ๋ยเป็นอาหารของพืช ที่ใช้ในการบำรุงส่วนต่างๆ ของพืช เช่น ใบ ลำต้น ดอกและผล ซึ่งหาได้ 2 วิธี คือหนึ่งจากส่วนผสมจากธรรมชาติหรือปุ๋ยอินทรีย์ วิธีที่สองคือได้จากการสังเคราะห์ทางเคมีหรือปุ๋ยอนินทรีย์

การคัดเลือกและขยายพันธุ์

การขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด

การขยายพันธุ์โดยแยกหน่อและกอ

การขยายพันธุ์โดยการปักชำ

การขยายพันธุ์โดยการตอนกิ่ง

การกำจัดศัตรูและโรคพืชโดยวิธีธรรมชาติ

เมล็ดหรือใบน้อยหน่า มีประสิทธิภาพในการฆ่าแมลง เช่น ตั๊กแตนหลายชนิด เพลี้ยอ่อน เพลี้ยจักจั่น เพลี้ยกระโดด ด้วงเต่าทอง และมอดแป้ง

ตะไคร้หอม มีประสิทธิภาพสารฆ่าแมลงและไล่แมลงจำพวกหนอนกระทู้ผัก และหนอนใยผัก

สะเดา มีประสิทธิภาพในสารฆ่าแมลง ขับไล่แมลง ต่อต้านการดูดกิน ยับยั้งการเจริญเติบโตของจำพวกด้วงหมัดผัก เพลี้ยอ่อน เพลี้ยกระโดด แมลงหวี่สีขาว

ดาวเรือง มีประสิทธิภาพในสารฆ่าแมลง ขับไล่แมลง เพลี้ยอ่อน เพลี้ยกระโดด แมลงหวี่สีขาว ด้วงเต่าทอง และแมลงวันผลไม้

ยาสูบ มีประสิทธิภาพในสารฆ่าแมลง และฆ่าเชื้อรา ฆ่าไร หนอนกอ หนอนชอนใบ แมงปากดูด ไรแดง โรคใบม้วน

ขมิ้นชัน มีประสิทธิภาพในสารฆ่าแมลง กำจัดจำพวกด้วงต่างๆ มอดข้าวเปลือก แมลงมัน ไรแดง หนอนกระทู้ผัก

การปลูกผักแนวเกษตรธรรมชาติ

หัวใจของการปลูก หัวใจการปลูกพืชที่สำคัญที่สุด คือ ดิน ปัจจัยการปลูกพืชให้มีประสิทธิภาพเป็น 100 เปอร์เซ็นต์ ความสมบูรณ์ของดินมีความสำคัญ 50 เปอร์เซ็นต์ เทคนิค ให้ 25 เปอร์เซ็นต์ เทคนิคเช่น การใช้ปุ๋ยควรใช้ปุ๋ยชีวภาพหรือจุลินทรีย์ที่เป็นมิตรกับธรรมชาติ สุดท้ายคือการจัดการ ให้ 25 เปอร์เซ็นต์ การจัดการ คือการคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ที่แข็งแรง มีเปอร์เซ็นต์การงอกสูง หรือการปลูกพืชที่เหมาะสมกับฤดูกาล

พลังของดิน ลักษณะดินที่ดี คือ ดินที่มีชีวิต มีพลัง สังเกตได้จากลักษณะทางกายภาพ คือดินที่มีความร่วนซุย

ความเชื่อกับการปลูกพืช ความเชื่อเหล่านี้คงไม่ได้ผลหากไม่เข้าใจถึงธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต และต้องดูแลเอาใจใส่ ทะนุถนอม พืชผักที่เราปลูกก็ไม่ต่างกัน ที่สามารถรับรู้ความรู้สึกจากการสัมผัสและการถูกกระทำ ดังนั้นการลงกล้าอ่อนควรที่จะทำอย่างนุ่มนวน ที่เข้าเล่าว่าการปลูกมือร้อน มือเย็นในการปลูกถึงจะเจริญงอกงาม ไม่เป็นความจริงทั้งหมดส่วนมากจะขึ้นอยู่กับการดูแลรักษาและการทำความเข้าใจธรรมชาติ

สัจจะธรรมธรรมชาติ สิ่งสำคัญของการที่เราได้ทุ่มเทใจให้การเพาะปลูกพืชผักในสวนหลังบ้าน เวลาที่เรจะเรียนรู้ธรรมะจากธรรมชาติ ขณะที่เราต้องหมั่นรดน้ำคอยดูแลผักของเรานั้น พืชผักจะถูกรบกวนจากแมลงบ้าง นั้นคืออุปสรรค์ของชีวิตการตั้งคอยหมั่นสังเกตการเจริญเติบโตของแต่ละชนิดในแต่ละฤดูกาล สิ่งเหล่านี้มีค่ายิ่งกว่าอื่นใด

การเตรียมตัวก่อนลงมือทำสวนครัว

ขั้นตอนแรกให้นึกถึงความจำเป็นและความต้องการ ใช้พืชผักประเภทต่างๆมาเป็น ตัวกำหนดประเภทที่ของพืชที่นำมาปลูก ในชีวิตประจำวันพืชผักอะไรที่เราใช้มากและบ่อยครั้ง

ขั้นตอนที่สองการออกแบบและการวางผัง ให้ดูพื้นที่ภายในบ้านว่าตรงไหนบ้างที่พอจะปลูกพืชผักสวนครัวได้

ขั้นตอนที่สามการเก็บเกี่ยวมารับประทาน ต้องคำนึงถึงรูปลักษณ์ของต้นไม้ทั้งด้านความสูงและลักษณะทรงพุ่ม ที่ความรู้สึกแตกต่างกัน ถ้าเป็นทรงพุ่มแผ่ก็จะเป็นร่มเงาให้ได้ ความสูงของต้นไม้สามารถกั้นสายตาของคนนอกได้ ส่วนไม้คุมดินจะทำให้เกิดความสวยงามอ่อนช้อย